اعتیاد یک بیماري طولانی مدت و مزمن است، به این معنی که در اغلب موارد بیمار مبتلا به اعتیاد، سالهاي زیادي با آن دسـت به گریبان است و درصورت عدم مداخله و درمان، بیماري او معمولاً سیر پیش رونده، تخریبی و عودکننـده دارد. بـا گذشـت زمان، در بسیاري از موارد میزان استفاده از مواد مخدر در معتادان بیشتر شده و این بیماران به سوي مواد مشکل آفرین تري چون هروئین و کراك و روش هاي پرخطري چون تزریق کشیده میشوند. از طرفی به تدریج این مصرف کنندگان از نظر روانی، جسمی، اجتماعی، رفتاري، اقتصادي و خانوادگی افت می کنند و گاهی مشکلات قانونی نیز به این عوارض افزوده می گـردد. بسـیار اتفـاق میافتد که با پیشرفت اعتیاد، بیمار شغل خود را از دست می دهد و از نظر اقتصادي افت می کند، در زندگی زناشویی و خانوادگی دچار اشکال می شود، به ظاهر و نظافت خود بی توجه می گردد، با اطرافیان به مشـاجره مـی پـردازد، از پـذیرش مسـئولیت مـی گریزد، مشکلات جسمی پیدا می کند، دچار افسردگی و اضطراب میشود، مردم او را طرد کرده و بـه وي بـی اعتمـاد مـی شوند، از عوارض جنسی رنج می برد و … در چنین شرایطی بیماران تصمیم میگیرند که رفتار خود را تغییر دهند و مصرف خود را قطع کنند. عده اي از بیماران اصولا قادر نیستند مصرف خود را و لو به مدت اندکی متوقف کنند. در این عده، ترك مصرف مـواد بقـدري بـا علایم شدید جسمی و روانی همراه است که در میانه راه بیمار منصرف شده و از پرهیز باز میماند. اگر هم به پرهیز هرچنـد کوتـاه مدت میرسد، بدلیل زیادي علایم، ترجیح میدهد که کصرف مواد مخدر را از سر گیرد. عده اي نیـز بـا مشـقت فـراوان و تحمـل عوارض جسمانی شدید ترك، مواد مخدر را کنار می گذارند. اما بعد از مدتی دوباره به مصرف مواد مخدر روي می آورند و با وجود اینکه به خود و اطرافیان قول داده اند که آخرین با مصرفشان باشد، در ناامیدي و ناباوري دوباره مصرف را شروع مـی کننـد. دوره هاي مصرف و قطع مصرف، گاهی آنقدر تکرار می شود که براي بیمار وخانواده، هیچ امید و اعتمادي برجاي نمـی گـذارد. در ایـن موارد، گاهی بیمار و خانواده، متاسفانه به سرزنش یکدیگر می پردازند و هریک، دیگري را مقصر می شمارد. خانواده، انگیزه بیمار را زیر سوال برده و مدعی می شود او تلاش کافی نکرده است. بیمار نیز خانواده یا شرایط بیرون را مقصر دانسته و مدعی است آنها بـا ایجاد فشار روحی باعث عود مصرف شد ه اند. گاهی نیز عوامل دیگري مثل استمرار علائم جسمی، وسوسه، مشکلات اقتصـادي، و غیره مسئول شکست بیمار شناخته می شوند. در چنین شرایطی به بیماران توصیه میشود، بجاي درمانهاي کوتاه مدت به درمانهاي طولانیتر از جمله درمانهاي نگهدارنده روآورند.
درمان نگهدارنده یعنی جایگزین نمودن مصرف مواد مخدر غیر مجاز مانند هروئین و تریاك با داروهاي داراي خواص مشابه، طی سه دهه اخیر بصورت یکی از سنگ بناهاي عمده درمان اعتیاد درآمده است. در این روش، داروئی که داراي خواص معین افیونی است بصورت کنترل شده به معتادان عرضه میگردد و بیماران بجاي مصرف مواد مخدر غیر مجاز به مصرف این مواد میپردازند. از جمله داروهائی که بعنوان درمان نگهدارنده از اقبال زیادي برخوردار شدها ند میتوان از متادون (Methadone) بوپرنورفین (Buprenorphine) ،ال اي ام (LAAM) و سولفات مورفین نام برد.
از میان داروها یا سایرمواد پیشنهادي جهت درمان نگهدارنده میتوان از تنتور اپیوم نام برد. تنتور اپیوم که در 2 حالت 1 و 2 درصـد عرضه می گردد. در واقع عصاره الکلی (20 درصد) تریاك است.
در حال حاضر در ایران دو داروي متادون و بوپرنورفین به منظور درمان نگهدارنده استفاده می شوند. تنتور اپیوم نیز بدین منظور به مجموعه داروهاي مجاز در درمان نگهدارنده و دراز مدت افزوده شده است. این دو داروها خواصی مشابه با مواد مخـدر بـر روي بیمار دارند، با این تفاوت که: شروع و ناپدید شدن اثر آنها آهسته و ملایمتر است. معنی این حرف آن است که با مصرف این مواد وضعیت جسـمی معتـاد در حالت متعادل مانده و از نظر روحی دچار نوسانات نخواهد شد. این درحالیست که مواد مخدر غیر مجاز بویژه کراك، در اکثر اوقات نوسانات شدیدي ایجاد می کنند، گاهی بیمار را بسیار سرخوش و نشئه، و گاهی او را دچار خماري شدید می کنند. این نوسـانات بر روحیه بیمار اثر مخرب گذاشته و قسمت زیانبار عوارض اعتیاد را سبب می شود. این داروها از طریق کاملا بهداشتی تهیه شد ه ا ند، لذا فاقد هرگونه ناخالصی بوده و عوارض آنها بربدن معتاد به ویژه کلیه و کبد و دسـتگاه گـوارش در حـداقل ممکـن اسـت. در حالیکه مصرف مواد غیرقانونی مشکلات جسمی فراوانی تولید می کند. با استفاده از این داروها به صورت درمـان نگهدارنـده، علائم جسمانی و وسوسه به میزان زیادي در بدن بیمار کنترل میشود. نداشتن وسوسه و کنترل علائم جسمانی بر روحیه بیمـار و خانواده اثر خیلی مثبتی دارد و در بیمار، تمایل به مصرف مواد را تاحد زیادي متوقف می کند. تعادل رفتاري بـه وجـود آمـده در بیمار، به وضوح باعث خواهد شد که کمتر خشمگین شود و به دنبال آن مشـکلات خـانوادگی، شـغلی و حقـوقی کمتـري خواهـد داشت. عدم نیاز به تهیه ماده مخدر غیرقانونی، باعث می شود بیمار نیازي به تماس با قاچاقچیان و فروشندگان مواد نداشته باشد و علاوه بر از بین رفتن خطر دستگیري، نیازي به پرداخت هزینه براي تهیه ماده مخدر هم نخواهد داشت. با قرار گرفتن بیمار روي این روش درمانی، شبکه دوستان فرد تغییر می کند، به این معنـی کـه بیمـار زمـان، انگیـزه و شـرایط مناسبی براي تماس با افراد سالم خواهد داشت. داروهاي درمان نگهدارنده خوراکی هستند. بنابراین اگر بیمار قبلا مواد مخدر را تزریق مى کرده است، رفتار تزریقی در او کاهش خواهد یافت. براي بسیاري از بیماران، تزریق منجر به ایجاد زخم هاي وسیعی در سطح بدن شده و با انهدام رگ ها همراه است. در درمان نگهدارنده، این عوارض از بین میرود. با توقف تزریق، احتمال سرایت بسیاري از بیماریهـاي عفـونی (بـه ویـژه ایـدز) از راه سرنگ و سوزن برطرف میشود. با استفاده صحیح از درمان نگهدارنده، امکان مسمومیت با مواد مخدر بسیار کاهش مییابد. متاسفانه یکی از دلایل مـرگ و میـر در معتادان، مصرف ناگهانی و بیش از حد ماده مخدر است که منجر به مسمومیت یا بیش مصرف میشود. به دلیل خلوص این داروها، کسی که درمان نگهدارنده دریافت میکند، کمتـر در معـرض مسمومیت قرار میگیرد. در نهایت با توقف مصرف مواد مخدر و کاهش وسوسه و علائم روحی و جسمی، فرصت بازگشت بیمار بـه زندگی عادي، انتخاب شغل و توجه به زندگی خانوادگی فراهم میشود.
قبل از شروع درمان با شربت تریاک شرایطی وجود دارد که میبایست مورد توجه و ارزیابی پزشک باشد .بعضی از موارد مهم به شرح زیر است:
- رضایت داوطلبانه و آگاهانه بیمار
- وابستگی به مواد افیونی
- وابستگی به مواد افیونی سنگین فهرست مواد سـنگین به قرار زیر است: · کراك هرویین · هرویین · شیره · تریاك · نورجزیک مورفین غیر مجاز · متادون غیر مجاز · تمجزیک
- وابستگان به مواد افیونی چون کدیین، دیفنوکسیلات، اکسیکدن، هیدروکـدن، دي هیدره کـدیین (DHC) بوپرنـورفین زیـر زبانی (غیر تزریقی) و ترامادول مجاز به استفاده از تنتور نیستند
- بیمارانی که داراي اختلالات شدید روانپزشکی فعال و مهار نشده (پسیکوز، بیمار دوقطبی، بیماري خلقـی شـدید، افکـار خودکشی و دیگرکشی دمانس، اختلالات روانی با منشا ارگانیک، عقب ماندگی ذهنی و اتیسـم) هسـتند نبایـد در درمـان بـا شربت تنتور قرار گیرند
- بیمارانی که داراي افکار خودکشی هستند یا درمانگر اقدام به خودکشی را محتمل میداند نباید در درمان با شربت تنتور قرار گیرند
- بیمارانی که دچار بیماريهاي عمده و فعال غیر روانی مانند بیماري پیشرفته کبدي، قلبی، ریوي، کلیوي، انواع بیماریهاي نئوپلاسمیک، بیماریهاي فعال اتوایمیون هستند موارد فوق، شرایط منع مطلق میباشند.
- وجود بیماري پیشرفته کبدي به گونه اي که بر متابولسیم تنتور و الکل موجـود در آن اثر گذارد جز موارد منع مصرف است.
- زنان باردار نباید در درمان با تنتور اپیوم قرار گیرند
مقالات مفید: