آشنايي با مواد مخدر واثرات رواني وجسمی3
علل پیدایش و تداوم اعتیاد
هیچگاه نمیتوان یک دلیل واحد برای اعتیاد معرفی کرد و در قریب باتفاق موارد بیش از یک علت موجب بيماری گشته است.
عوامل زمینه ساز اعتیاد به سه گروه تقسیم بندی میشوند:
- ۱/ عوامل اجتماعی: کمبود امکانات فرهنگی، ورزشی و تفریحی ، کمبود امکانات حمایتی خدماتی، درمانی و مشاوره ای ، توسعه صنعتی ، مهاجرت ، کمبود فرصت های شغلی ،محرومیت های اقتصادی و اجتماعی ، فرهنگ و آداب و سنن خاص ، نقص قوانین مرتبط با مواد مخدر ، بازار مواد مخدر و وفور آن
- ۲/ عوامل بین فردی: خانواده ، مدرسه ، محل سکونت ، دوستان
- ۳/ عوامل فردی: ژنتیک و وراثت ، نوجوانی ، صفات شخصیتی ، اختلالات روانی ، نگرش مثبت به مواد ، موقعیت های مخاطره آمیز ، تاثیر مثبت مواد بر فرد
تعدادی از شايعترين علل اعتياد در بيماران مورد مورد مطالعه بشرح زير ميباشند:
- -اجتماعی:
- فاصله یک جوان تهرانی با مواد مخدر ۱۰ دقیقه میباشد. یعنی یک جوان تهرانی از لحظه ای که تصمیم به مصرف دارو یا مواد میگیرد تا بدستش برسد بطور میانگین ۱۰ دقیقه طول میکشد. میگویند در کشور عزیز ما ایران ۱۰ میلیون معتاد تفننی و ۳ تا ۶ میلیون معتاد رسمی وجود دارند. میگویند دامنه اعتیاد از خوابگاههای دانشجوئی دخترانه هم گذشته و به مدارس راهنمائی و دخترانه کشیده شده است. میگویند و میگویند و ما میشنویم. اما این آمار و ارقام و این اخبار تلخ چه مفهومی دارند؟ این آمار تلخ بیانگر حقیقتی تلختر میباشند؛ مردم ایران در جامعه ای زندگی میکنند که ایشان را به اعتیاد ترغیب میکند. درواقع تسهیلات و امکانات مهمی ( شامل مواد اعتیاد آور و مصرف کنندگانی که از چند طریق میتوانند موجب اعتیاد اشخاص سالم و ادامه اعتیاد بیماران گردند) جهت شروع اعتیاد و ادامه آن در کشور ما فراهم است! درصد بسیار بالائی از بیماران به عامل دوست معتاد، محيط آلوده و فراوانی مواد در جامعه، بعنوان علت شروع و ادامه اعتیاد و نيز اعتياد مجدد اشاره کرده اند. تعداد بالای معتاد و مقدار زیاد مواد مخدر در جامعه ما، عامل و معلول گسترش اعتیاد میباشد. از زبان بیماران عرض میکنم که میگویند وقتی شما هر جا میروید بساط مصرف مواد پهن است؛ از جشن عروسی گرفته تا پارتی ها و مراسم های مختلف، از کارگاههای کوچک تولیدی کفش و پوشاک تا کارخانه های صنعتی کوچک، شما یک جا از قبول پیشنهاد دیگران امتناع میکنید، در جای دوم وسوسه خودتان را مهار میکنید، به جای سوم نمی روید و… اما بالاخره تسلیم میشوید
روانشناس خوب در کرج یک اتفاق نیست حاصل سالها تجربه است
۲ – ناتوانی جنسی ( در آقایان):
غالب مواد مخدر (و نه همه شان) در اوائل مصرف، تاثیر مثبتی بر این اختلال دارند و اين ويژگی موجب تمايل بسياری از مردان ايرانی به مصرف مواد مخدر،و بخصوص ترياک، گشته است. در کشورهای پیشرفته، کلینیک های تخصصی وجود دارند که کادر پزشکی و پیراپزشکی شان در زمینه درمان اختلالات جنسی تخصص دارند. شما نمیتوانید حتی یک نفر را بیابید که بخاطر مشکل جنسی معتاد شده باشد. در ایران ما٬ بیماران مبتلا به ناتوانی جنسی (که تعدادشان بسیار بالاتر از حد تصور است)، اصلا نمیدانند که به کجا مراجعه کنند. ضمن آنکه خصوصیات فرهنگی ما موجب شده تا بحث در این مورد را زشت و شرم آور بدانند. شاید باورش برای افراد غیر پزشک مشکل باشد ولی بسیاری از بيماران، حتی در حضور پزشک هم از بیان اختلالات جنسی خود خودداری میکنند. این افراد که از منطقی ترین راه درمان بیماری خود بواسطه شرم و حیا امتناع کرده اند، به احمقانه ترین روش متوسل میشوند که همان مصرف تریاک میباشد. بطور خلاصه؛ فرهنگ غلط، پایین بودن سطح آگاهی مردم، نبود کادر متخصص در این زمینه، موجب گرایش درصد بالائی از مردان ایرانی به مواد مخدر گشته است. خود اين علل هم عللی دارند که ميتوان به کم کاری نهادهای دولتی و غير دولتی اشاره کرد. دست اندرکاران بهداشتی جامعه، صداوسيما و نشريات ازآن جمله ميباشند.
۳ – بيماری:
اين عامل در مورد اعتياد به ترياک صدق ميکند. براساس يک باور غلط و عادت ديرين، مردم ما در مواجهه با بيماريهای مختلف به ترياک پناه ميبرند. پس از اتمام دوره بيماری و رفع آن چيزی که باقی ميماند بيماری ديگريست بنام اعتياد. البته استفاده از ترياک بعنوان يک داروی موثر، اختصاص به ايرانيان ندارد و در ميان ملل ديگر هم در گذشته رايج بوده و ترياک از جانب پزشکان تجويز می شده است. با گذشت زمان و پيشرفت علم پزشکی، از طرفی ماهيت بسياری از بيماريها مورد شناسائی قرار گرفتند و از طرف ديگر داروهای بسياری کشف شدند. درنتيجه، رفته رفته استفاده بيمورد از ترياک منسوخ گشت. متاسفانه در کشور ما چنين نشده است و هنوز هم درصد قابل توجهی از مردم، در مواجهه با برخی بيماريها و اختلالات، بجای مراجعه به پزشک از ترياک استفاده ميکنند. سردرد، بيماريهای روماتيسمی، آرتروز مفاصل و اعمال جراحی (تسکين درد بعد از عمل) اختلالات روحی (همچون افسردگی) مشکلات پيری و سالخوردگی (که در حيطه طب سالمندان قرار دارد) از جمله اين بيماريها و اختلالات ميباشند.
۴- عدم توجه و کنترل والدين:
- دوره نوجوانی و بلوغ يکی از مراحل مهم و مخاطره آميز در رشد آدمی محسوب ميشود که اگر با نظارت صحيح والدين صورت پذيرد ميتواند سرنوشت خوشايندی برای شخص بهمراه داشته باشد معمولا در اين دوره اولين تماس با مواد مخدر ميتواند روی دهد قبل از آن و در دوران کودکی شرايط بگونه ايست که نه کودک تمايل چندانی به مصرف ماده ای ناشناخته دارد و نه ديگران چنين موقعيتی را فراهم ميکنند ولی غرور نوجوانی وقتی با محيط نامناسب آميخته ميشود، چنانچه مربی و کنترل کننده عاقل و دلسوزی وجود نداشته باشد، ميتواند نوجوان را به ورطه اعتياد و بدتر از آن بکشاند. بين نوجوانان ما و والدين فاصله افتاده است. دلايل اين فاصله متعددند و باين بحث مربوط نميشوند. ولی ميتوان به رشد سريع تکنولوژی و دانش بشری از يک سو و پايين آمدن سطح درآمدها و فقر از سوی ديگر اشاره کرد( البته بعنوان يک عامل از عوامل متعدد) . نوجوانی که سطح سوادش بالاتر از والدينش ميباشد، نوجوانی که در اطراف خود و يا از طريق ماهواره و اينترنت، پيشرفت زندگی انسانها را ميبيند و درميابد که والدينش از برآورده کردن نيازهای معقول و نامعقول او عاجزند، با آن غرور کاذبی که دارد و البته طبيعی هم ميباشد اهميتی به نظر والدين خود قائل نميشود. پدری که قبل از طلوع آفتاب از خانه خارج ميشود و نيمه شب برميگردد کی نوجوانش را ميبيند که بتواند او را کنترل و راهنمائی کند. البته اينها نمونه هايی کوچک ميباشند و دلايل بسيارند.
کلینیک روانشناسی دکتر اسلامی مشاور روانشناسی در کرج
۶- نبود امکانات و شيوه های تفريحی:
مواد مخدر موجب خوشحالی و سرخوشی ميشوند و برای دقايقی فرد را از عالم واقعيت دور ميکنند، يا تحمل آن را آسان ميسازد. نياز به تفريح و دور شدن از استرس های روزمره چيزی نيست که بتوان منکر آن شد. تصورش را بکنيد شخصی بويژه يک نوجوان يا جوان قصد رفع خستگی و تفريح دارد. اين شخص کجا ميتواند برود؟ آيا ما تنوع تفريحی داريم؟ آيا امکانات تفريحی ما کافی هستند؟
۷ – حرام بودن مشروبات الکلی:
درصدی از بيماران به اين مورد اشاره ميکنند که چون مشروب حرام است؛ برای تفريح، يا برای رهايی از افکار ناراحت کننده، و از بين بردن اضطرابات و استرس های روزمره و نيز موقع شرکت در جشن و عروسی نميتوانسته اند از مشروب استفاده کنند و از اينرو جذب مواد و دارو شده اند؛ البته باين اميد و تصور که صرفا بصورت تفريحی مصرف خواهند کرد و بهيچوجه باورشان نميشد که معتاد شوند
۸ – فقر
- بيکاری و نداشتن پول!! نه تنها موجب بروز اعتياد ميشود که درمان اعتياد را هم سخت ميکند.( منظور اين نيست که هرکسی فقير است معتاد ميشود و کسانی که از وضع مادی خوبی برخوردارند معتاد نميشوند، اين يک بحث آماری ميباشد) . نميتوانم رقمی ارائه کنم، ولی بجرات ميتوانم بگويم که بيش از سی يا حتی چهل درصد از مراجعين جهت ترک اعتياد صرفا بخاطر مشکلات مادی از درمان باز ميمانند (ظاهرا درمان را موکول ميکنند به آينده). اگر واقع بين باشيم و شعار ندهيم، بايد قبول کنيم که ترک اعتياد حتما هزينه ميخواهد. مراجعه به کمپ يا درمان با استفاده از داروهای ارزانقيمت و يا تحت نظر بهزيستی برای همه بيماران مقدور و عملی نيست. کاری به اين ندارم که کلينيک های خصوصی و بستری در آنها يا داروهای دست ساز و روشهايی چون سم زدائی فوق سريع و.. علمی هستند يا نه. آنچه مهم است حقيقت جامعه ماست. در حال حاضر چند ميليون بيمار داريم و فقط صد تا يا دويست تا مرکز بهزيستی ( کاری به اين هم ندارم که روش اين مراکز درست است يا نه) پس مراکز بهزيستی کافی نميباشند و ما به اين مراکز خصوصی نيازمنديم و اين مراکز ميتوانند درصدی از بيماران را درمان کنند ( هرقدر هم که کم باشد).
- بيماری که قصد درمان دارد؛ غير از هزينه های مستقيم درمان٬ بايد متحمل هزينه های ديگری هم بشود از قبيل: استراحت در منزل يا مسافرت و تفريح. حاضر نشدن در سر کار علاوه بر افت درآمد، خطر از دست دادن شغل را هم بهمراه دارد. فکر ميکنيد چند درصد از بيماران قادر به تقبل اين هزينه ها و ريسک های مادی هستند؟ شايد کمتر از ده يا بيست درصد.
۹ – اختلالات روحی و پايين بودن اميد به آينده:
آمار دقيقی موجود نيست ولی بررسی های پراکنده ای که مثلا بر روی دانش آموزان مناطق بيستگانه تهران صورت گرفته و يا در مورد دانشجويان برخی از دانشگاههای تهران، نشانگر اين واقعيت هستند که افسردگی و اختلالات مشابه در جامعه ايرانی بالاست. رابطه خلق پايين با گرايش به مواد مخدر کاملا واضح است. جوانی که حوصله ندارد، کسل است٬ خيل عظيم بيکاران را و بويژه تحصيلکرده های بيکار را ميبيند، اميد چندانی به آينده نخواهد داشت. کاملا طبيعی است که اين جوان نسبت به خوشيهای زودگذر و کاذب ناشی از مصرف مواد مخدر متمايل شود و بهمان نسبت هم در مقابل ترک اعتياد مقاومت نشان دهد.
۱۰- ژنتيک يا خانواده:
- در ۱۰درصد از بيماران يکی از والدين مبتلا به اعتياد بوده اند و در ۱ درصد موارد هردوی والدين. ضمن آنکه ۲۴ درصد از بيماران دارای يک يا بيشتر فرد مبتلا در بين اقوام خود بوده اند. البته بجهت تاثير عوامل اکتسابی نميتوان اين موارد را به ژنتيک نسبت داد. هرچند ارتباط اعتياد و ژنتيک توسط محققين اثبات شده است. ولی تحقيقات در اين زمينه کامل نبوده و ما بايد منتظر آينده بمانيم تا محققان موفق به کشف جزئيات امر شوند.
- مطمئنا علل پيدايش و ادامه اعتياد به موارد ذکر شده در فوق محدود نميشوند و دلايل ديگری هم وجود دارند که من از ذکر آنها صرف نظر نميکنم و آنچه در پی ميآيد دربرگيرنده ليست نسبتا کاملی از علل پيدايش اعتياد است.
کلینیک روانشناسی در کرج کلینیک روانشناسی دکتر اسلامی
عوارض مصرف مواد مخدر بر سلامت فرد، خانواده و جامعه
مصرف طولاني مدت مواد موجب اختلال در بهداشت و سلامت جسمي رواني فرد ميشود كه با بروز بسياري از بيماريهاي مزمن وخطرناك همراه است. به علاوه از آنجا كه اعتياد بيشتر به هنگام ايجاد و ساخت خانواده و در ارزشمندترين سال‌هاي زندگي، از نظر ميزان كارآيي، بيشترين تأثير را بر زندگي خانوادگي و شغلي فرد مي‌گذارد.
مواد مخدر تنها به فرد مصرف‌كنده آسيب نمي‌رساند بلكه به هركس كه با آن در تماس باشد آسيب مي‌رساند؛ و زماني كه تعداد معتادان فراتر از حد قابل جبران باشد، جامعه صدمه ميبيند
اعتياد خسارات و هزينه‌هاي بسياري را به جامعه تحميل مي‌كند. بنابراين، عوارض ناشي از اعتياد شامل عوارض فردي، خانوادگي، شغلي، اجتماعي و اقتصادي ميباشد.
1) عوارض اعتياد بر سلامت جسمي و رواني فرد
- آسيب‌هاي عضلاني
- اختلالات كبدي و كليوي
- عفونت‌هاي خطرناك (ايدز، هپاتين، كزاز)
- بيماريهاي مزمن تنفسي
- اختلالات قلبي ـ عروقي
- سكته‌هاي قلبي و مغزي
- آتروفي مغزي
- ناتواني جنسي و عقيمي
- اختلالت خواب
- افسردگي
- اختلالات رواني شديد و پايدار
2) عوارض خانوادگي
- خشونت در خانواده شامل كودك‌آزاري و همسر آزاري
- عفلت از فرزندان
- مشكلات تحصيلي، اختلالات رواني و خودكشي فرزندان
- نابساماني و آشفتگي خانواده
- محدوديت در روابط سالم خارج از خانواده
- افت سطح اقتصادي و اجتماعي خانواده
- بي كفايتي در سرپرستي خانواده
- طلاق
3) عوارض شغلي
- افت اعتبار فردي و موقعيت شغلي
- سوانح و حوادث حين كار
- غيبت از كار
- كاهش كارايي
- اخراج و بيكاري
4) عوارض اقتصادي
- خسارات ناشي از كاهش نيروي مولد و افزايش نيروي مصرف كنندة جامعه
- هزينه‌هاي تحمل شده به نيروهاي انتظامي و جمع‌آوري امكانات لازم براي مبارزه با جرايم مستقيم و غير مستقيم ناشي از مواد مخدر
- صرف وقت دادگاه‌ها و نيروهاي قضايي
- هزينة نگهداري مجرمين مواد مخدر و معتادان در زندان‌ها
- هزينة مراكز بازپروري و درمانگا‌ه‌هاي ترك اعتياد
- هزينه و خسارات ناشي از مراقبت‌هاي بهداشتي ثانيه شامل بيمارستان‌ها و درمانگاه‌ها
5) عوارض اجتماعي
- ضعف پاي‌بند به اصول اخلاقي و مذهبي
- انواع جرايم مثل سرقت، فحشا، خشونت، تجاوز و قتل
- افزايش مشاغل كاذب و بيكاري
- بي خانماني و فقر
روش های ترك اعتیاد و درمان بیماران معتاد به مواد مخدر
- 1 . روش كم كردن تدریجی ماده مخدر
- :2- روش استفاده از داروهای ترك اعتیاد به طور سرپایی
- :3. روش استفاده از داروهای ترك اعتیاد با بستری شدن در بیمارستان
- 4 . روش سم زدایی یا U.R.O.D :
1 . روش كم كردن تدریجی ماده مخدر
در این روش بیمار معتاد می تواند با یك برنامه ریزی منظم و دقیق و با اراده ای قوی و محكم ، روزانه از ماده مخدری كه استفاده می نماید كم كند تا آن را در مدت 2 تا 3 هفته به صفر برساند . در این روش بیمار نیاز دارد كه زیر نظر روان پزشك معالج از داروهای تجویز شده استفاده نماید . داروهای تجویز شده اغلب داروهایی است كه در رشته روان پزشكی به كار برده می شود و موجب می گردد كه علایم وابستگی روانی و جسمی بیمار معتاد به آن میزان كاهش یابد كه فرد معتاد احساس نیاز به ماده مخدر نداشته باشد . از خصوصیات این روش این است كه فرد می تواند به فعالیت های روزمره خود بپردازد .
2- روش استفاده از داروهای ترك اعتیاد به طور سرپایی
در این روش فرد معتاد توسط پزشك ، درمان خود را شروع می نماید و داروهایی برای وی تجویز می شود كه شامل داروهای اعصاب و داروهایی است كه ماده مخدر نیستند ، اما اثراتی شبیه ماده مخدر دارند . در این روش به بیمار توصیه می شود كه به هیچ عنوان از ماده مخدر استفاده ننماید . اثرات درمانی داروهای تجویز شده و این كه به چه میزان باید تجویز گردد بستگی به نوع ماده مخدر مصرفی و مقدار آن دارد . در این روش اغلب توصیه می گردد كه بیمار معتاد به مدت چند روز تا یك هفته در منزل استراحت نموده و بعد به كارهای روزمره خود بپردازد .
3. روش استفاده از داروهای ترك اعتیاد با بستری شدن در بیمارستان
این روش مانند روش دوم است . با این تفاوت كه فرد معتاد در بیمارستان بستری می گردد و كلیه امور درمانی با نظارت پزشك معالج انجام می شود .از امتیازات این روش این است كه بیمار معتاد از نزدیك مورد مراقبت های لازم پزشكی و پرستاری قراردارد و چون در بیمارستان بستری است دسترسی او به مواد مخدر بسیار كم و یا غیر ممكن است و اگر گاهی بیمار نیاز به داروهای خاص خوراكی و یا تزریقی داشته باشد ، این داروها به راحتی در بیمارستان به وی داده شده و یا تزریق می گردد و لذا هرگونه علایم ناشی از ترك ، خواه روانی و یا جسمی ، سریع تر درمان می گردد
4 . روش سم زدایی فوق سریع یا U.R.O.D
رعایت موارد زیر ضروری است؛ در غیر این صورت احتمال بازگشت به اعتیاد حتمی است :
- 1- فرد معتاد از دیدگاه پزشكی خصوصاً روان پزشكی بیمار است .
- 2- فرد معتاد باید بخواهد و مصمم باشد كه از بلای خانمانسوز اعتیاد نجات یابد .
- 3- ارزیابی های روان پزشكی ، روان شناختی ، شخصیتی ، جسمی و … قبل از شروع ترك و درمان ضروری است .
- 4- بیمار و خانواده بیمار بهتر است كه در حد امكان نظریات و توصیه های روان پزشك معالج را پذیرفته و به آن عمل نمایند .
- 5- بهتر است فرد معتاد با همراه مورد اعتماد خانواده و روان پزشك معالج در بیمارستان بستری گردد .
- 6- در صورتی كه پزشك معالج صلاح می داند ، بیمار معتاد در مدت زمان مشخصی ممنوع الملاقات باشد و تمام اطرافیان و نزدیكان باید این نكته را رعایت نمایند.
- 7- نوع و روش ترك یا سم زدایی با توافق بیمار معتاد یا خانواده او و روان پزشك معالج تعیین و انتخاب شود.
- 8- مدت زمان بستری توسط پزشك معالج تعیین و مشخص می گردد و بیمار و خانواده او نباید بر خلاف آن عمل نمایند .
- 9- بعد از انجام ترك اعتیاد بیمار باید حداقل به مدت یك سال تحت نظر روان پزشك به درمان خود ادامه داده و از داروهایی كه تجویز می شود استفاده و به توصیه های او عمل نماید .
- 10 – درمان های غیر دارویی مانند روان درمانی انفرادی ، گروه درمانی ، خانواده درمانی و … اگر لازم باشد بهتر است انجام شود.
- 11- شروع به كار ، فراهم نمودن كاری مناسب ، و بازگشت سریع فرد به كار قبلی در درمان بسیار مؤثر است .
- 12- فعالیت های ورزشی روزانه و منظم یكی از ضروریات درمان است.